İran Savunma Harcamaları

Giriş

Savunma bütçeleri kategorisindeki ilk makalem Yunanistan Savunma Harcamalarıdır. Bu ikinci yazım Türkiye’nin başka bir komşusu olan İran’ın savunma harcamaları üzerinedir. İran, yedi ülkeyle kara sınırına sahiptir (5894 km) ve “stratejik enerji elipsinin” merkezinde yer almaktadır. Dünyanın 17. coğrafi olarak en büyük ülkesidir. İran, Basra ve Umman Körfezi boyunca yaklaşık 1287 km kıyı şeridine sahiptir. İran tarihsel olarak önemli bir kara gücüdür ve büyük bir deniz gücü değildir. En zayıf halkası hava gücüdür. Nüfusu 85.888.910’dur[1].

İran’ın ekonomik istikrarsızlığı COVID-19 ve ABD yaptırımları nedeniyle devam etmektedir. Dünya Bankası verilerine göre; İran dünyada kanıtlanmış 4. en büyük ham petrol rezervine ve 2. en büyük doğal gaz rezervine sahiptir[2]. Ayrıca bakır, kurşun, çinko vb. yer altı madenleri vardır. Ancak bu yeraltı zenginliği ne ülkenin ekonomisine ne de İran halkının refahına yansımamaktadır.

İran’ın ulusal güvenlik stratejisi; mollalar yönetiminin sürekliliğini, iç ve dış tehditlere karşı istikrarı korumayı, İran’ın egemen bölgesel güç konumunu güvence altına almayı ve ekonomik refahı sağlamayı amaçlamaktadır[3]. Bir numaralı güvenlik önceliği rejimin varlığıdır. İran bir ittifakın parçası değildir. BM ve ABD yaptırımları nedeniyle İran’ın batı ülkeleriyle çok fazla ilişkisi olmayıp Suriye, Irak, Çin, Rusya, Güney Afrika ve Venezuela gibi bazı ülkelerle doğrudan askeri ilişkileri bulunmaktadır. Daha dün, Çin ve İran arasında çeşitli alanlarda iş birliğini öngören 25 yıllık kapsamlı anlaşma imzalandı. Tahran Haberlerine göre Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, “İran ile ilişkilerimiz mevcut durumdan etkilenmeyecek, kalıcı ve stratejik olacaktır.” demiştir. Bu sınırlı ilişkiler sebebiyle İran kendi kendine yeten bir ülke olarak kalmaya çalışmaktadır.

İran Silahlı Kuvvetleri

İran, bu zorlu coğrafyada yüzyıllardır ayakta kalmayı başarmış, köklü devlet ve askeri geleneklere sahip bir ülkedir. İran’ın konvansiyonel ordusu (Artesh) 1920’lerde kuruldu. Artesh, 1960’lı ve 1970’li yıllarda batıdan çok çeşitli gelişmiş silah sistemleri satın aldı.  Amerikan F-4, F-5 ve F-14 savaş uçakları; AH-1 Cobra saldırı helikopterleri; M60 tankları; HAWK ve SM-1 SAM; TOW tanksavar güdümlü füzeleri, İngiliz tankları ve korvetleri, Fransız devriye araçları ve Sovyet zırhlı araçları bunlardan bazılarıdır.

1979 İran Devrimi her şeyi kökten değiştirdi. Yeni liderler, yeni rejime Artesh’ten daha sadık olduklarını düşündükleri daha donanımlı ve daha iyi finanse edilmiş Devrim Muhafızlarını kurdular. İran’ın silahlı kuvvetleri artık iki ayrı ve paralel silahlı kuvvetlerden oluşmaktadır. Her ikisinin de ayrı Ordu, Donanma ve Hava Kuvvetleri vardır. Devrim Muhafızlarının birinci vazifesi; rejimi, iç veya dış her türlü tehdide karşı korumaktır. İran’ın polis gücü (NAJA) ve Kudüs Gücüde Devrim Muhafızları’nın bir parçasıdır[4].

İran, silah ithal sınırlamaları sebebiyle hala büyük ölçüde 1979’dan önce temin edilen silah sistemlerini kullanmaktadır. Askeri teçhizat ve silahların çoğu eskidir ve çok düşük faaliyet oranlarına sahiptir[5]. Bu durum İran’ı iki seçeneğe zorlamaktadır: Doğu ülkelerinden silah ithal etmek ve ulusal savunma sanayisini geliştirmek. Her iki seçenekte kullanılmaktadır. Devrim Muhafızlarının eski komutanı Tuğgeneral Hossein Dehghan “İran’ın askeri ürünlerinin maliyeti ve kalitesi öyle iyi ki, İran ulusuna yönelik haksız yaptırımlara rağmen savunma ürünlerimizi dünyanın önde gelen ülkelerine ihraç ediyoruz” demiştir[6].

Savunma Harcamaları

İran, askeri modernizasyonda Arap komşularıyla rekabet edememektedir[7]. 2021 Global Fire Power savunma harcamaları raporu, İran’ı 139 ülke arasında 14’üncü olarak sıralandırmıştır[8]. İran’ın yıllık savunma bütçesi yaklaşık 10 ila 12 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir. İran’ın iki ayrı silahlı kuvvetleri olduğundan, İran’ın savunma harcamalarını belirlemek kolay değildir. Bu belirsizlik, farklı kaynakların farklı veriler sunmasına neden olmaktadır: SIPRI 12,6 milyar dolar, IISS 17,4 milyar dolar ve DIA 20,7 milyar dolar tahmin etmiştir.

Suudi Arab News haberine göre; “Eldeki çok sınırlı bilgilere dayanarak İran savunma bütçesi 19 milyar doların üzerindedir. Çünkü resmi savunma bütçesine dahil olmayan diğer İran askeri faaliyetlerinin (Suriye’deki savaş, nükleer program, Kudüs Gücü, Lübnan Hizbullah’ı; Irak, Suriye ve Yemen’deki örtülü faaliyetleri) toplam maliyete katılması gerekmektedir. Bu durum rejimin yılda yaklaşık 40 milyar dolar harcadığını gösteriyor ” [9]. Bu rakam abartılı olsa da IRGC’nin sorumluluğunda olan örtülü faaliyetlerin maliyetini belirlemek mümkün değildir.

Dünya bankası verilerine göre; İran savunma harcamaları, JCPOA’nın uygulanmasının ardından 2014’ten 2018’e önemli ölçüde arttı. İran’ın 2019 için resmi savunma bütçesi, İran Meclisi tarafından kabul edildiği üzere, yaklaşık 20,7 milyar dolar, yani gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) kabaca yüzde 3,8’idir[10].

  Yeni Savunma Programları

İran, ABD ve BM yaptırımları nedeniyle ana silah sistemi tedariklerini ve modernizasyon programını gerçekleştirememektedir. İran’ın Temmuz 2017’de yayınlanan 5 yıllık yeni ulusal kalkınma planı, geçmiş planlardan daha geniş bir konvansiyonel yetenek havuzunu hedeflemektedir. Beş yıllık plan, füzelere ve deniz kuvvetlerine öncelik vermekle birlikte hava gücünün ve elektronik harp (EW) yeteneklerinin de önemini vurgulamaktadır.[12].

İran; SAM Sistemleri, tam radar kaplaması ve C4ISR sistemleri ile katmanlı savunma kapasitesi oluşturmaya çalışmaktadır. Bu kapsamda, Rus yapımı TOR kısa-orta menzilli hava savunma sistemi ve S-300 PMU-2 İran envanterine girmiştir. İran’ın hava-hava önleme yeteneği neredeyse yoktur. Bu eksiklikleri gidermek için İran, Rusya’nın Su-30 ve Yak-130 jetlerine ve S-400 hava savunma sistemine de ilgi göstermektedir. İran, Rus S-300’den daha gelişmiş olduğunu iddia ettiği uzun menzilli Bavar-373 SAM sistemini geliştirmektedir[13]. Fakat geliştirilen füzeler kritik hedeflerde kullanılabilecek kadar vuruş hassasiyetine, etkinliğe ve güvenirliğe erişmemiştir [14].

Taarruz kapsamında İran, seyir füzeleri ve insansız hava araçlarıyla saldırı yeteneklerini geliştirmektedir. İran’ın, bölge genelinde ISR görevlerini icra edebilen veya küçük mühimmatlarla sınırlı ama hassas saldırılar gerçekleştirebilen 14 farklı çeşitte sekiz tip İHA platformu mevcuttur[15]. İran bu kabiliyetini, Abqaiq-Khurais Suudi enerji tesislerine Eylül 2019’da yaptığı saldırıda canlı bir örnek ile göstermiştir[16].

İran’ın ulusal uzay fırlatma programı vardır. İran ilk askeri uydusu Nur-1’i, 22 Nisan 2020 tarihinde kendi imkanlarıyla fırlatarak alçak yörüngeye başarıyla yerleştirmiştir[17]. Bu başarı, İran’ın uzun menzilli bir füze inşa etme konusundaki teknik yeterliliğini göstermektedir.   İran artık hem sıvı yakıtlı hem de katı yakıtlı hassas güdümlü füzeler geliştirme konusunda yerel bir kapasiteye sahiptir[18].

Sonuç

İran, uygulanan yaptırımlar ve ekonomik istikrarsızlık nedeniyle öngörülebilir bir “stratejik savunma planı” yapamamaktadır. Bu durum, kuvvet yapısında farklı ülkelerden ve farklı tedarikçilerden gelen silah ve ekipmanların olmasına neden olmaktadır. Bu karma kuvvet yapısı; standardizasyon, birlikte çalışabilirlik, ortak doktrin, eğitim, tedarik ve lojistik alanlarında eksikliklere neden olmaktadır. 8 Ocak 2020’de Ukrayna uçağının kaza sonucu vurulması, İran hava savunma unsurlarının eğitim ve harbe hazırlık seviyesinin düşüklüğünün ve ayrıca komuta kontrol zafiyetinin bir sonucu olabilir.

2020 bütçesinde de 2019 bütçesine benzer şekilde, Devrim Muhafızları 6,96 milyar dolar, daha büyük konvansiyonel silahlı kuvvet olan Artesh ise 2,73 milyar dolar almıştır. Bu bütçe dengesizliği, Devrim Muhafızlarının İran rejimi için siyasi, askeri, ideolojik ve ekonomik önemini ifade etmektedir. Devrim Muhafızlarının görev alanlarına bakıldığında bu durum, İran yönetiminin güvenlik önceliğinin rejimin devamlılığı ve bölgesel güç olma arzusu olduğunu da göstermektedir.

---

[1] https://www.worldometers.info

[2] https://www.nordeatrade.com/no/explore-new-market/iran/economical-context

[3] Wehrey, Frederic, et al. “Dangerous But Not Omnipotent: Exploring the Reach and Limitations of Iranian Power in the Middle East.” Rand Corporation, 2009, www.rand.org/con – tent/dam/rand/pubs/monographs/2009/RAND_MG781.pdf

[4] https://newlinesinstitute.org/iran/irans-conventional-military-capabilities/

[5] https://iranprimer.usip.org/sites/default/files/PDF%20Military_Cordesman_Conventional%20Military.pdf

[6] https://www.mei.edu/publications/irans-arms-production-capacity-has-reportedly-seen-100-fold-increase-under-rouhani

[7] https://iranprimer.usip.org/sites/default/files/PDF%20Military_Cordesman_Conventional%20Military.pdf

[8] https://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.php?country_id=iran

[9] https://www.arabnews.com/node/1751216

[10] https://www.arabnews.com/node/1751216

[11] Iran Military Power 2019, p.19  www.dia.mil.

[12] “Matn-e kaamel-e qanoon-e barnaameh-ye sheshom-e touseh” [“Complete Text of the Sixth Development Plan Law”]. Tasnim News Agency, 18 March 2017, www-tasnimnews-com/fa/news

[13] https://www.defensenews.com/global/mideast-africa/2020/11/16/who-will-sell-iran-weapons-now-that-the-arms-embargo-is-dead/

[14] https://www.mei.edu/publications/irans-regular-army-its-history-and-capacities

[15] https://www.airforcemag.com/dia-iran-gaining-more-military-power/

[16] https://www.airforcemag.com/dia-iran-gaining-more-military-power/

[17] https://armscontrolcenter.org/irans-military-satellite-launch-what-just-happened/

[18] https://diplomatist.com/2020/04/28/iran-the-game-changer-in-the-geopolitics-and-security-algorithm-of-middle-east/