Kazakistan 2022 yılına iyi bir başlangıç yapamadı. Tüm politik, ekonomik, spekülatif ve provokatif sebepleri bir yana koyup Kazakistan’daki göstericilerin yüzde yüz haksız ve kötü niyetli olduklarını kabul etsek bile egemen bir ülke kendi ülkesinde meydana gelen gösteriler için başka ülkelerin silahlı kuvvetlerini ülkesine davet eder mi? Kazakistan Devlet Başkanı Kasım Cömert Tokayev, 5 Ocak 2022 günü Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütünü (CSTO) ülkesindeki göstericilere-isyancılara-teröristlere (dış güçlerin desteklediği) müdahale etmesi ve stratejik tesislerin korunması için davet etti. Kazakistan Silahlı Kuvvetlerinin bu görevi başaracak kabiliyeti yok muydu? Neden Tokayev böyle bir ihtiyaç duydu? Bu sorulara güç mücadelesi üzerinden politik cevaplar verilebilir ama askeri teknik seviyede geçerli bir sebep var mıdır? Gelin Kazakistan’a yakından bakalım.
Harita-1 Kazakistan Siyasi Haritası ve Komşuları
Kazakistan Ülke Bilgisi
Kazakistan Cumhuriyeti; kuzeyde Rusya, güneyde Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan, doğuda Çin ve batıda Hazar Denizi ile komşudur. Batı ile doğu, kuzey ile güney arasındaki önemli bir transit ülkedir. Çin’in kuşak-yol projesi kapsamında bu önemi daha da artmaktadır. 2,7 milyon kilometrekarelik yüzölçümü ile (Türkiye’nin üç buçuk katı) dünyanın 9. büyük ülkesidir. Dünya Bankası 2020 verilerine göre Kazakistan nüfusu 17,5 milyondur. Nüfusun kabaca yüzde 70’ini Kazaklar, yüzde 20’sini Ruslar oluşturmaktadır. Ruslar, ülkenin kuzeyinde yoğun olarak yaşamaktadırlar. Nüfus artış oranı %1,3 ve milli geliri 171,08 milyar dolardır. Nüfusun %85’inin internet erişimi vardır. Genç nüfus göçü vermektedir. Dünyada petrol üretiminde 12’inci, doğalgaz üretiminde 19’uncu sıradadır. Uranyum başta olmak üzere periyodik tablodaki elementlerin %80 bu ülkenin topraklarında bulunuyor.
Kazakistan’ın Dış İlişkileri
Kazakistan, 16 Aralık 1991 tarihinde Rusya’dan bile sonra bağımsızlığını kazanan en son Sovyet Cumhuriyetidir. Kazakistan, dengeli bir dış politika takip etmiş ve bunda da son yıllara kadar başarılı olmuştur. Kazakistan, Rusya liderliğindeki Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) üyesidir. Rusya ile oldukça iyi ilişkilere sahiptir. Ticari, askeri, eğitim alanında çok köklü ilişkiler kurulmuştur. Bu ilişkiler devam ederken Kazakistan Batı ile ilişkilerini de geliştirmiştir. 27 Mayıs 1994’te NATO Barış için Ortaklık (PfP) programına katılan 19. ülke olmuştur. 1996 yılında Şangay Beşlisinin ve daha sonra dönüştüğü Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (SCO) kurucularındandır. Kazakistan ayrıca Ermenistan, Beyaz Rusya, Kırgızistan ve Tacikistan ile birlikte Rusya liderliğindeki NATO benzeri Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’ne (CSTO) üyedir. Kazakistan, Başkan Putin’in prestij projesi Avrasya Ekonomik Birliği’ni oluşturmak için Mayıs 2014’te Rusya ve Beyaz Rusya ile anlaşma imzalamıştır. Kasım 2015’te Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olmuştur. 2015 yılında Kazakistan, AB ile Geliştirilmiş Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’nı (ECPA) imzalayan ilk Orta Asya ülkesidir Anlaşma, Mart 2020’de yürürlüğe girmiştir. Kazakistan; Aralık 2017’de Fransa ile Aralık 2019 Türkiye ile askeri işbirliği anlaşması imzalamıştır. Bu kapsamda Türkiye ve Kazakistan; askeri istihbarat paylaşımı, ortak tatbikatlar, bilgi sistemleri, siber savunma, barışı koruma ve diğer alanları kapsayan iş birliği hedeflemiştir. Rusya ve Çin’in yanında Batı kaynaklı silah alımları da yapmaktadır. Türkiye’den daha önce Kobra zırhlı araçları almış ve 2023 yılında Anka İnsansız Uçak Sistemlerini (İUS) alacaktır. 2019 yılında Kazakistan, İsrail Elbit Systems ile Kazakistan’da gözetleme ve keşif İHA’larının üretimi için bir anlaşma imzalamıştır.
Kazakistan ve Rusya ilişkileri, zaman zaman Kazakistan’ın Batı ile yakınlaşmasından kaynaklanan sıkıntılar yaşansa da genel itibarıyla oldukça kuvvetlidir. Rusya ve Kazakistan arasındaki sınır, yaklaşık 7,000 km uzunluğuyla (Türkiye Suriye sınırının 10 katı) dünyanın en uzun kesintisiz uluslararası kara sınırıdır. Bu uzun sınır komşuluğu aynı zamanda Rusya’nın güvenlik konusudur. BDT kapsamında iki ülke arasında hava savunma anlaşması vardır. Uzay yolculuklarının en önemli fırlatma üslerinden Baykonur Kazakistan’dadır ve Rusya tarafından halen kiralanıp kullanılmaktadır. Avrasya‘da anti-balistik füze (ABM) sistemlerinin test edildiği ilk ve tek test alanı olan Sary Shagan da Kazakistan’da bulunmaktadır. Bu alan Rusya tarafından 2017 yılında modernize edilmeye başlanmıştır. Rusya için stratejik öneme sahip bu tesislerde Ruslar çalışmakta, güvenliği ise zaten Rusya tarafından Kazakistan işbirliğiyle sağlanmaktadır. Ayrıca Kazakistan’da ABD menşeli petrol şirketlerinin yanı sıra Rus petrol şirketleri de faaliyet göstermektedir. Kazakistan’daki uranyum işletmelerinde de Rusya’nın iştiraki bulunmaktadır.
Kazakistan’ın diğer önemli komşusu Çin Halk Cumhuriyetidir. Kazakistan, ÇHC ile 1,533 km uzunluğunda oldukça uzun bir kara sınırına sahiptir. Avrupa ve Asya’yı birleştiren stratejik konumu ile Kazakistan kuşak yol projesi kapsamında ÇHC ile ilişkilerini geliştirmektedir. Çin Kazakistan’da; ABD, Türkiye ve Rusya’yla birlikte ülkedeki büyük yatırımcılar arasındadır. Çin’in enerji güvenliğinin sağlanması ve Çin mallarının önemli dış pazarlara ulaşması bakımından da Kazakistan’ın önemi büyüktür. ÇHC, Kazakistan’dan petrol ve doğal gaz ithal etmektedir. Çin Kazakistan’ın ikinci büyük ihracat ve en büyük ithalat pazarı olmuştur.
Kazakistan ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü
Kazakistan, Rusya ve Çin hariç bölgenin en varlıklı ülkesidir. Ülkede yaşanan gösterileri de hiçbir yabancı güce ihtiyaç duymadan kontrol edebilecek güçtedir. Buna rağmen Rusya liderliğindeki CSTO askerleri ülkeye gelmiştir. Rusya, Ermenistan, Kırgızistan ve Tacikistan birlik gönderen ülkelerdir. Kazakistan’ın Ankara Büyükelçisi Abzal Saparbekuly: “….. ülkelerinde yaklaşık 2 bin 500 barış gücü askerinin görev yapacağını açıkladı.” Büyükelçi Saparbekuly’nin Dış Politika Enstitüsü için Prof.Dr. Hüseyin Bağcı ile yaptığı 45 dakikalık söyleşi bir çok konuya açıklık getirmektedir. Ancak söyleşi de bu makalenin konusu olan soruya net bir cevap bulamadım.
Kazakistan, CSTO’nün 4. Madde çerçevesinde, “Üye Devletlerden biri saldırıya maruz kalırsa (güvenliği, istikrarı, toprak bütünlüğünü ve egemenliği tehdit eden silahlı saldırı), Üye Devletler tarafından tüm üye devletlere yönelik saldırı olarak kabul edilecektir.” ülkesine CSTO üyesi ülkelerin askerlerini davet etmiştir. Bu maddeden anlaşılan “üye ülkeye yapılan dışardan saldırı” olarak anlaşılsa da, bazı kaynaklara göre antlaşmaya 2016 yılında, “üye ülkelerden birinde iç güvenlik ve istikrarın bozulması halinde yardım (müdahale) sorumluluğu” eklenmiştir. CSTO’nun barış gücü gönderimini bu kapsamda değerlendiren yorumcular vardır. Bu durum ise “Egemen Devlet” anlayışı açısından başlı başına bir problemdir. Neticede Rusya, kendisine yapılan bu daveti karşılıksız bırakmamıştır. Daha önce CSTO, hiç bir müdahale talebine olumlu cevap vermezken bu sefer hemen kabul etmiştir. Rusya’nın Ankara Büyükelçisi Aleksey Yerhov, CSTO askerlerinin Kazakistan’da ne kadar gerekirse o kadar kalacağını ifade etmiştir.
CSTO kapsamında gelen 2500 yabancı asker Kazakistan büyüklüğündeki bir ülke açısından sayısal olarak çok önemli değildir. Ancak Rusya’nın gönderdiği özel eğitimli paraşütçü birlikler ve bu birliklerin başındaki komutan göstericileri bastırmak üzere eğitilmiş toplumsal olaylara müdahale birliği veya kolluk kuvveti değildir. Bu birlikler tamamen özel eğitimli çabuk reaksiyon birliklerdir: 45. Muhafız Özel Görevler Tugayı, 98. Muhafız Hava İndirme Tümeni ve 31. Müstakil Muhafız Birliği. Barış gücü birliklerine 59 yaşındaki Andrey Nikolaevich Serdyukov komutanlık etmektedir. Serdyukov daha önce Birinci Çeçen Savaşı, İkinci Çeçen Savaşı, Donbass Savaşı ve Rusya’nın Suriye iç savaşına askeri müdahalelerini komuta etmiştir.
Rusya’nın son zamanlarda yetiştirdiği önemli askeri stratejistlerden Genelkurmay Başkanı Gerasimov gri alanlarda hareket etmeyi sevmektedir. Rusya Ordusunu da bu şekilde eğitmektedir. Rusya rutin olarak yaptığı tatbikatların ilk safhasını; birlikleri alarma geçirmeye, rezervleri eğitmeye, çabuk reaksiyon birliklerini uzun mesafelerde muharebe bölgesine intikal ettirmeye ve harekat konuşuna geçmeye ayırmaktadır. En son Ukrayna intikalleri birliklerin yüksek hazırlık seviyesinin gerçek hayat örnekleridir. Gerasimov doktrinlerini hayat geçirmede bu kabiliyet kilit rol oynamaktadır.
Kazakistan intikalleri hızlı ve büyük çaplı intikal kapsamında bir rekor olabilir. Kazakistan’ın CSTO’dan talepte bulunmasının üzerinden 24 saat geçmeden Rus askeri uçakları Kazakistan havaalanlarına inişe geçmişlerdi. Rusya Savunma Bakanlığı, birliklerinin 70 Il-76 ve 5 An-124 ağır nakliye uçağıyla Kazakistan’a uçtuğunu söyledi. Belarus, Tacikistan, Kırgızistan ve Ermenistan’dan da askerler Rus uçaklarıyla getirildi. Rusya’nın hızlı ve büyük çaplı güç aktarım kapasitesi dikkatle takip edilmesi gereken bir konudur. Şuan Kazakistan’da yaşanan bulanık ortamdan Rusya’nın nasıl faydalandığını zamanla göreceğiz.
Çin, Rusya’nın göstericileri bastırmak için Kazakistan’a asker göndermesini desteklediğini açıklamıştır. Çin aynı zamanda Kazakistan talep ederse destek birliği gönderebileceğini ifade etmiştir. Ancak Çin, CSTO üyesi olmadığından ve SCO içinde de asker gönderme mekanizması bulunmadığından böyle bir durum mümkün gözükmemektedir. Kazakistan’ın istikrarı Çin açısından da önemli bir güvenlik teminatıdır. Bu durum, Çin Rusya yakınlaşmasına ve iş birliğine ortam hazırlamaktadır.
Kazakistan Silahlı Kuvvetleri:
Kazakistan Cumhurbaşkanı, silahlı kuvvetlerin başkomutanıdır. Savunma Bakanlığı, orduya mali ve siyasi destek sağlarken, strateji ve operasyonlar genelkurmay başkanın sorumluluğundadır. 7 Mayıs 1996’da kurulan Kazak silahlı kuvvetleri, beş kuvvet komutanlığından oluşmaktadır: Kara Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri, Hava Savunma Kuvvetleri, Sahil Güvenlik (deniz kuvvetleri) ve Cumhurbaşkanlığı Muhafızları. Kazakistan askeri harcamaları ve GSMH Grafik-1’de gösterilmiştir. Askeri harcamaların en yüksek olduğu dönem 2013 yılında 2,55 milyar dolar ile GSMH’nın %1,08 oranında olmuştur. Rusya ve ÇHC gibi iki ülkenin arasında kalmış bir ülke için savunma bütçesi az olsa da diğer bölge ülkelerinden yüksektir. Silah sistemlerinin çok büyük bir kısmı SSCB döneminden kalmıştır. Bununla birlikte Rusya’dan, Çin’den ve Batı’lı ülkelerden de silah ve sistem tedariki yapmaktadır.
Kazakistan Kara Kuvvetleri; dört bölgesel komutanlığa ve bunlara bağlı 3 Mekanize Piyade Tugayına, 1 Tank Tugayına, 4 Hava İndirme Tugayına, 3 Topçu Tugayına, 3 Muharebe İstihkam Tugayına ve 1 Satıhtan Satıha Füze Tugayına sahiptir. Kazak Hava Kuvvetleri ise; 3 Hava Savunma Filosuna, 3 Çok Rollü Filoya, 1 Taarruz Filosuna, 2 Ulaştırma Filosuna, 1 Eğitim Filosuna, 5 Taarruz Helikopteri Filosuna, Ulaştırma Helikopteri Filolarına ve Hava Savunma Alaylarına sahiptir. Sahip olduğu bazı muharip uçaklar 24 Su-27/UB, 32 MiG-31B/BM Foxhound, 14 MiG-29/UB Fulcrum, 12 MiG-27 Flogger, 2 MiG-23UB Flogger, Su-24 Fencer, 14 Su-25/UB Frogfoot ve 12 Su-30SM.
Kazakistan’daki aktif silahlı kuvvetleri personel sayısı, 20,000’i orduda olmak üzere yaklaşık 39,000’dir. Hava Kuvvetlerinde 12,000 , Donanmada 3,000 ve Savunma Bakanlığı’nda 4,000 personel vardır. Ayrıca her ikisi de İçişleri Bakanlığına bağlı olan Ulusal Muhafızlarda 20,000 ve Sınır Güvenliğinde 9,000 personel görev yapmaktadır. Toplamda yaklaşık 110 bin aktif ve 100 bin seferberlik personeline sahiptir.
Bütün bunlara ilave olarak Military Periscope verilerine göre Kazakistanda, yaklaşık 31,500 üyesi olan paramiliter örgütlerde bulunmaktadır. Kuvvetli bir istihbarat ağı oldu bilinse de Büyükelçi Saparbekuly söyleşisinde bu konuda bir özeleştiri vardır. Ayrıca kolluk gücü olarak ülkede iç güvenlikten asıl sorumlu polis güçleri bulunmaktadır. 2018 yılı resmi verilerine göre, Kazakistan’da 221 vatandaşa bir polis memuru düşmektedir. Avrupa ortalaması 350 vatandaşa bir polistir.
Kısaca ifade etmek gerekirse Kazakistan egemen bir devletin sahip olması gereken silahlı kuvvetlere ve polis gücüne sahiptir. Bu güç Kazakistan’da gelişen olayları bastırmak için yeterli bir güçtür. Sadece askeri teknik analiz boyutuyla bakıldığında dış askeri güçlerin ülkeye çağrılmasının izah edilebilir bir yanı yoktur. Ayrıca ülkeye gelen yabancı birliklerin Kazakistan’da yaşanan toplumsal olaylara doğru şekilde müdahale edebilecek bir uzmanlığı bulunmamaktadır. Bu birlikler muharip askerlerden oluşmaktadır. Kazakistan Devlet Başkanının neden CSTO’yu kendi ülkesine davet ettiğinin askeri olmayan sebeplerini zamanla öğreneceğiz.
No Responses